Wanneer ik aan leerkrachten vraag hoe vaak ze een creatieve les geven, hoor ik vaak: ‘Elke week. Want elke vrijdagmiddag heb ik een knutselles op mijn programma staan’. Maar klopt dat? Betekent het geven van een knutselles, automatisch een creatieve les?
Zijn jouw knutsellessen, lessen waarbij de kinderen hun creativiteit volop kwijt kunnen? En zo niet, is dat dan zo erg?
Het aanleren van een techniek tijdens de knutselles
Met name in de onderbouw ligt de nadruk bij een knutselles op het aanleren van een techniek. Logisch, want de fijne motoriek van de kinderen moet nog volop ontwikkeld worden. Dus gaan de kinderen aan de slag met de prikpen, worden er muizentrappertjes gevouwen, wordt er zo netjes mogelijk geknipt en worden er van crêpe-papier prachtige kleine propjes gevormd, die vervolgens worden opgeplakt.
Bij dit soort knutselopdrachten staat het eindresultaat meestal al vast. Vaak is er van te voren een voorbeeldje gemaakt, zodat de kinderen precies weten hoe het eruit moeten komen te zien.
Ook in de hogere groepen staat tijdens de knutselles het aanleren van een techniek vaak op de voorgrond. Denk aan het werken met papierverbindingen, het toepassen van verschillende druktechnieken of het met klei zo realistisch mogelijk namaken van het menselijk lichaam.
Leerlijn beeldende vorming
Is het logisch dat er veel aandacht is voor het aanleren van een techniek tijdens je knutselles? Ja, eigenlijk wel. Bekijk de leerlijn beeldende vorming (kerndoel 54) maar eens. Dit gaat vrijwel alleen maar over het aanleren van verschillende technieken en het kunnen werken met verschillende materialen. Heel technisch en weinig creatief. Volgens deze leerlingen moeten de kinderen kunnen borduren en haken, maar over fantasie en verbeeldingskracht wordt niks vermeld. Nu zijn deze kerndoelen al heel oud en staan ze op het punt vernieuwd te worden. In de nieuwe kerndoelen zal de nadruk veel meer komen te liggen op de creativiteit van de kinderen. Top!
Maar is het aanleren van een techniek tijdens jouw knutselles dan zo slecht?
Technieken zijn de tools van de creativiteit van de kinderen
Het is natuurlijk helemaal niet slecht om de kinderen technieken aan te leren. Kinderen hebben deze technieken nodig om te kunnen creëren. Met deze technieken worden hun mogelijkheden vergroot. Stel, je laat de kinderen een fantasievoertuig bouwen. Dan is het voor kinderen heel handig als ze verschillende verbindingstechnieken kunnen inzetten. En als ze van klei een huis voor een giraffe moeten maken, dan moeten de kinderen weten hoe ze met klei moeten werken.
Het is vooral belangrijk dat je bewust bent van wat jouw knutselopdracht de kinderen biedt: kunnen ze hun creativiteit en verbeeldingskracht erin kwijt of leren ze een techniek aan? Het is beide belangrijk, dus vind hier een balans in. Of combineer beide in één opdracht! Hier kom ik later in dit artikel op terug.
De Pinterest-methode voor knutsellessen
Veel leerkrachten struinen op Pinterest voor een leuke knutselopdracht. Superhandig, het aanbod is enorm! Maar vaak kom je dan toch uit op een knutselopdracht dat er vooral heel leuk uitziet. En dat komt dan vaak weer neer op een opdracht waarbij de kinderen het voorbeeld van Pinterest zo goed mogelijk proberen na te maken.
Nou is dat niet perse erg. Iets kunnen namaken is ook een kunst. Het vraagt van de kinderen om goed te kijken en dat wat ze zien, te vertalen naar een eigen knutselwerk. Vaak wordt er ook een techniek aan gekoppeld, en de fijne motoriek wordt gestimuleerd. Sowieso zinvol dus. Maar het stimuleert de creativiteit van de kinderen meestal niet. En creativiteitsontwikkeling is belangrijk. Het is niet voor niets dat creatief denken en handelen volgens SLO tot de basisvaardigheden behoort en creativiteit zal een belangrijke rol gaan spelen in het nieuwe curriculum. De knutselles is het uitgelezen moment om creativiteitsontwikkeling te stimuleren. Maar hoe dan?
30 dezelfde knutselwerken
Wanneer is jouw knutselles een les waarbij de kinderen hun creativiteit en verbeeldingskracht hebben kunnen gebruiken? Een handig criterium daarbij is het volgende: wanneer de knutselwerken van de kinderen vrijwel allemaal op elkaar lijken, dat was het geen creatieve opdracht. Ga maar eens na: de knutselwerken die nu in je lokaal hangen, zijn die heel verschillend van elkaar? Of lijken het bijna kopieën van elkaar?
Laat het eindresultaat open
Wanneer je een creatieve opdracht wilt geven, is het belangrijk dat het eindresultaat open ligt. Je weet nog niet wat het eindresultaat van de kinderen zal zijn. Dat betekent niet dat je de kinderen helemaal vrij moet laten. De kinderen hebben kaders nodig. Deze kaders zou je op de volgende manieren aan kunnen brengen:
Kaders door materiaalkeuze
Stel: de kinderen moeten in groepjes een huis bouwen. Deze opdracht is nog heel open en daardoor vrijwel zonder kaders. Want, hoe groot moet het huis worden? Voor wie is het huis bedoeld? Van welk materiaal moeten het worden gemaakt?
Deze opdracht kun je goed kaderen door de kinderen te beperken in hun materiaalkeuze. Ze moeten bijvoorbeeld een huis maken van kurken en satéprikkers. Dit is het enige wat ze mogen gebruiken. De kinderen zullen gaan uitproberen wat er allemaal met het materiaal mogelijk is. Ze kunnen het huis maken precies zoals ze willen, maar ze moeten dealen met de beperkingen van het materiaal.
Misschien blijkt het materiaal uiteindelijk geen beperking te zijn, maar krijgen ze er allemaal nieuwe ideeën van. Eén ding is zeker: het zullen geen 30 dezelfde huizen worden.
Kaders door de opdracht
Door hele specifieke eisen te stellen binnen je opdracht, geef je de kinderen kaders.
We pakken de opdracht van hierboven (maak een huis) er nog eens bij. We kunnen deze opdracht ook kaderen door eisen aan het huis te stellen. Bijvoorbeeld:
- Het huis is voor een eekhoorn en mag niet opvallen in een boom.
- Het huis is voor een mier en mag niet groter zijn dan je pink.
- Het huis moet makkelijk verplaatst kunnen worden.
- In het huis moeten tien kinderen kunnen wonen.
Je kunt je opdracht ook superstrak inkaderen, waardoor de kinderen heel anders kijken naar de wereld om hun heen:
Laat bijvoorbeeld elk kind een wiskundige vorm kiezen: een kubus, een bol, een prisma, een balk, een kegel of een cilinder. Daarna kiezen ze een fruitsoort (of beslis voor ieder kind welk fruitsoort hij of zij toegewezen krijgt.)
Daarna maken de kinderen van klei het fruitsoort, waarbij het de vorm moet hebben dat hij of zij had gekozen. Dus dan maken ze bijvoorbeeld: een kubusvormige banaan, een balkvormige appel en een kegelvormige mandarijn. De kinderen laten hun kleiwerk drogen en verven het in de kleuren die horen bij het stuk fruit.
Deze opdracht laat de kinderen heel anders kijken naar fruit en stimuleert de verbeeldingskracht.
Meer creativiteit in je knutselles? Geef het een twist!
Natuurlijk wil je tijdens jouw knutselles de kinderen nieuwe technieken aanleren. Maar ook dan kun je de creativiteit van de kinderen stimuleren. Dit kun je doen door jouw technische opdracht een twist te geven.
Zoals op de foto hieronder. De kinderen leerden een duimpotje kleien (techniek), van het duimpotje maakten ze hun eigen monster (creativiteit).
Stel dat je kleuters een sneeuwpop wilt laten maken. Dit moeten ze doen door witte propjes crêpe-papier te maken en op te plakken op papier. Op het papier hebben ze eerst de vorm van een sneeuwpop getekend, zodat ze deze vorm netjes kunnen opvullen met de propjes crêpe-papier. Een technische opdracht, vooral gericht op het stimuleren van de fijne motoriek.
Geef het een twist door:
- De kinderen naast de sneeuwpop ook een dier te laten tekenen. Dit is het huisdier van de sneeuwpop. Wat voor huisdier zal een sneeuwpop hebben? Waarom denken de kinderen dat? Welke kleur heeft het huisdier? Moeten we het huisdier met een andere kleur crêpe-papier opvullen?
- Vaak draagt een sneeuwpop een zwarte hoed en heeft een bezem in de hand. Hoe gaan de kinderen de sneeuwpop aankleden? Laat de kinderen kleding uit papier knippen en op de sneeuwpop plakken.
Stel dat je de kinderen zonnebloemen wilt laten schilderen in de stijl van Vincent van Gogh. Het schilderen in een bepaalde stijl, is de techniek die de kinderen leren.
Maak de opdracht creatief door:
- Elke zonnebloem moet een bepaalde emotie uitbeelden. Hoe gaan de kinderen dat doen? Krijgt elke bloem een gezicht? Of hangen de verdrietige zonnebloemen slap naar beneden, terwijl de vrolijke zonnebloemen fier omhoog staan?
- Elke zonnebloem moet een muziekgenre uitbeelden. Hoe ziet een jazz-zonnebloem eruit? En een rap-zonnebloem?
- De zonnebloemen staan wel rustig in een vaas, maar zijn eigenlijk levensgevaarlijk! Hoe laten de kinderen dat zien in hun schilderij?
