Cultuureducatie op de basisschool, wat moet je ermee?

Cultuureducatie, natuurlijk heb je daar als leerkracht wel een beeld van. Maar wat houdt cultuureducatie nou eigenlijk precies in? Wat moet jij als leerkracht er eigenlijk mee?
In dit artikel zal ik me voornamelijk bezig houden met de dramakant. Niet dat de andere cultuurvakken minder belangrijk zijn, maar ik heb nu eenmaal een theaterachtergrond. Dus daar kan ik het meeste over zeggen.

 Wat is cultuureducatie?

Vaak bedoelen we kunsteducatie als we het over cultuureducatie hebben. Maar ook bijvoorbeeld erfgoededucatie en mediawijsheid vallen hieronder. Het begrip cultuureducatie omvat alle soorten educatie waarbij cultuur als middel of als doel wordt ingezet. Ik zal me vooral richten op het onderdeel kunsteducatie.
Er zijn drie manieren om kunsteducatie vorm te geven:

Actief

De kinderen zijn actief bezig met het beoefenen van de kunstvormen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan theater, beeldende kunst, dans, fotografie of muziek.
Kinderen leren verschillende technieken of vaardigheden die helpen bij het goed uitvoeren van de kunstvorm. Bij theater kun je dan bijvoorbeeld denken aan stemgebruik, tekstbehandeling of mise-en-scène.

Receptief

De kinderen bekijken of beluisteren professionele producties van kunstenaars. Ze gaan naar het theater, musea of bezoeken een muziekoptreden. Op deze manier maken de kinderen kennis met de verschillende kenmerken en stijlen van de verschillende kunstdiscipline en kunnen ze deze herkennen en benoemen.
Om weer even op theater terug te komen: kinderen leren bijvoorbeeld wat de verschillen zijn tussen een monoloog en een dialoog en op welke manier dit ingezet wordt bij een theatervoorstelling.

Beschouwend

Leerlingen leren over de verschillende kunstvormen na te denken en ze vormen hier een mening over. Daarnaast leren ze er gesprekken over te voeren. Als je het als leerkracht goed hebt gedaan, gaan de gesprekken nu verder dan alleen maar, het is leuk of het is niet leuk. Kinderen leren uit te leggen waarom dat toneelstuk zo leuk was. Wat was er goed of slecht aan? Zat er een goede opbouw in het verhaal? Hoe hadden de makers het thema nog duidelijker kunnen maken? Welke speelstijl werd er gebruikt en paste dat bij deze voorstelling?
Het beschouwen kan natuurlijk gaan over een professioneel kunstproduct (receptief), maar het kan natuurlijk net zo goed gaan over eigen kunstproducten (actief).

Waarom kunst en cultuur?

Ik hoop dat ik je een beetje duidelijk heb kunnen maken wat cultuureducatie is. Maar wat heb je er als leerkracht aan? Waarom is cultuureducatie zo belangrijk?

Oké, het is natuurlijk verplicht onderdeel op de basisschool. Er zijn immers kerndoelen geformuleerd.
Maar hebben we er verder nog iets aan?

Kunstonderwijs stimuleert creativiteit

Creativiteit is naar mijn mening de drijvende kracht van onze samenleving. Creativiteit is domweg nodig. Kijk maar eens goed om je heen. Alles van wat je nu ziet, zou er niet geweest zijn zonder creativiteit. Dingen moeten bedacht en uitgevonden worden. Alleen daarom al zou creativiteit gestimuleerd worden.

Creativiteit maakt iemand tot een kritisch, zelfdenkend persoon met een probleemoplossend vermogen. Waarom zouden we dat niet stimuleren?

Kunstonderwijs en communiceren

We zijn gewend om te communiceren en met onze taal. Via kunst leer je op een hele andere manier met elkaar communiceren. Kunstenaar willen iets zeggen met hun kunstwerk of ergens aandacht voor vragen. Kinderen leren door middel van kunst zich op een andere manier te uiten. We zeggen toch niet voor niets een ‘’een plaatje zegt zoveel meer dan 1000 woorden”?

Kunstonderwijs en experimenten

Experimenteren is een groot goed. Kunstonderwijs leert kinderen te experimenteren. Dit stimuleert een onderzoekende houding. Iets wat steeds belangrijker wordt in onze samenleving.

Het wereldberoemde smeermiddel WD 40 dankt zijn naam aan het feit dat er 40 pogingen nodig waren om de juiste formule voor het middel te vinden. Zo zie je maar weer hoe nuttig het kan zijn om kinderen te leren om te experimenteren.  Bovendien leren kinderen hiervan dat fouten maken niet erg is. Je leert zo alleen maar hoe het beter kan. Fouten maken hoort erbij.

Kunstonderwijs en de hersenen

Ik zou het je niet beter kunnen uitleggen dan wetenschapsjournalist Mark Mieras en hoogleraar Erik Scherder:

Kerndoelen cultuureducatie

Ben je er toch nog van overtuigd dat cultuureducatie voornamelijk van belang is vanwege de kerndoelen? Hier komen ze.

• De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om ermee te communiceren.
• De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren.
• De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed.

Kunst en cultuur op de PABO

Helaas is er op de PABO weinig ruimte voor kunst en cultuur in het lesprogramma. Reken-, taal en pedagogieklessen voeren hier de boventoon. Natuurlijk zijn dat belangrijke vakken. Maar ik vind dat het belang van cultuurlessen onderschat wordt.
Ik moet zeggen dat ik vroeger op de PABO veel plezier heb beleeft bij de dramalessen. Erg zinvol waren ze helaas niet. Gelukkig heb ik naast de PABO ook de toneelschool afgerond, en heb ik zo genoeg tools om goede jeugdvoorstellingen en theaterworkshop te maken.

Natuurlijk raad ik niet aan om na de PABO een toneelschool te gaan doen, om goede dramalessen te geven. Dan zou je meteen even langs de kunstacademie en het conservatorium kunnen gaan om je handvaardigheid- en muziek lezen te verbeteren.
Nee, ik pleit voor meer aandacht voor kunst en cultuur op de PABO. Want hoe kan een leerkracht cultuurlessen geven, als hij of zij zelf de basis niet beheerst? Daarom plaatsen wij regelmatig artikelen over kunstonderwijs, zodat we leerkrachten kunnen helpen sterker voor de klas te staan tijdens kunstlessen.

Cultuureducatie in de klas

Ik heb het gehad over wat cultuureducatie is en waarom het belangrijk is, maar hoe ga je daarmee om in de klas? Als leerkracht zal je ongetwijfeld met kunsteducatie bezig zijn geweest. Elke leerkracht geeft wel eens een handvaardigheid- of muziekles. Met het actieve aspect van kunsteducatie houd je je dus al bezig. Maar voor veel leerkrachten is een kunstactiviteit iets leuks voor tussendoor of voor de vrijdagmiddag. Het feit dat kinderen kunstactiviteiten leuk vinden, betekent juist dat er zoveel uit te halen valt. Doordat kinderen zelf al zo gemotiveerd zijn, hoef je als leerkracht de kinderen bijna alleen nog maar te begeleiden in de juiste technieken en vaardigheden en de ontwikkeling gaat als vanzelf. Maak gebruik van het enthousiasme van leerlingen om alles uit je kunstles te halen.

Zoals ik eerder schreef zijn er drie leervormen van kunstonderwijs: actief, receptief en beschouwend.
Maar hoe pas je ze alle drie toe in de klas? Ik zal het hier vooral weer hebben over drama.

Actieve leervorm

Elke leerkracht is tot op zekere hoogte wel bezig met de actieve leervorm. Vaak gaat het wat mij betreft alleen niet ver genoeg. Hoe vaak gebeurt het niet dat er met muziek alleen maar even een liedje wordt gezongen? Komt het niet veel te vaak voor dat er bij handvaardigheid even een leuke opdracht van internet wordt geplukt? Hoe vaak gebeurd het niet dat er bij drama even een leuk spelletje wordt gedaan?

Elke kunstles zou net zo serieus genomen moeten worden als rekenen en taal. Want ook een dramales heeft leerdoelen en een goede lesopbouw. Alle technieken en vaardigheden die je aanleert bij een dramales bevinden zich ook op een bepaalde plek in de leerlijn.

Natuurlijk zijn er ook leerkrachten die niet zoveel met het vak drama hebben of het gevoel hebben dat ze er niet zo goed in zijn. Maar dat hebben sommige leerkrachten ook met rekenen. Als je een moeilijke rekenles moet geven, verdiep je je ook eerst in de lesstof. Dat is niet anders met een dramales. Voor extra verdieping kan het natuurlijk interessant zijn om een workshop door een professional te laten verzorgen.

Receptieve leervorm

Misschien word je als leerkracht of cultuurcoördinator wel overspoelt door aanbiedingen van toneelgezelschappen. Misschien boek je wel elk jaar een theatervoorstelling bij dezelfde aanbieder. Dat kan natuurlijk, maar je mag ook best kritisch zijn. Wat verwacht je van een theatervoorstelling? Wat wil je de kinderen meegeven? Is er misschien een thema waar een theatervoorstelling goed bij aan kan sluiten? Wil je misschien de kinderen kennis laten maken met een bepaalde speelstijl?

Zelf vinden wij het altijd belangrijk dat theatervoorstellingen aansluiten bij bepaalde thema’s of schoolvakken. Daarom maken we voorstelling die zich afspelen in bijvoorbeeld de Middeleeuwen of die het thema als ‘iedereen heeft talent’ bestrijken.

Er zijn ook veel theatergroepen die voorstellingen maken puur vanuit de gedachte: ‘dit vinden kinderen wel leuk’. Als je alleen maar op zoek bent naar plezier, dan is dat natuurlijk prima. Maar mijn advies is om goed te kijken naar wat een theatervoorstelling te bieden heeft, voor jouw school of klas.

Beschouwende leervorm

Kunst beschouwen is een belangrijk onderdeel van kunsteducatie. Het gaat namelijk om jouw blik op kunst. Waarom gebeurt er iets bij een voorstelling? Waarom zou de regisseur daarvoor gekozen hebben? Wat voor effect had het op mij? Wat voelde ik daarbij? Welke technieken en vaardigheden heb je gezien? Door dit soort vragen te stellen leren kinderen wat kunst voor ze betekent of kan betekenen. Zo leren ze op een andere manier naar kunst of naar de wereld te kijken.
Je kunt natuurlijk professionele kunst beschouwen, maar je kunt natuurlijk ook kunst beschouwen die je zelf hebt gemaakt.

Vakoverstijgend cultuuronderwijs

Wanneer je de kinderen echt enthousiast wilt krijgen en ze de kunstlessen als betekenisvol wilt laten ervaren, kies er dan voor vakoverstijgend te werken. Maak bijvoorbeeld met de klas een voorstelling waar drama, handvaardigheid en muziek samenkomen. Dit hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn. Mijn ervaring is dat kinderen het al spannend en heel leuk vinden om voor een groep kleuters op te treden in de speelzaal. Dus zorg voor een doel, zoals een optreden, een tentoonstelling, het maken van video-opnames, zorg voor publiek, hoe weinig ook en de kinderen zullen gemotiveerder zijn dan ooit. Kies daarbij voor een thema uit bijvoorbeeld de geschiedenismethode en je slaat nog meer vliegen in één klap.

Krijg je er al zin in? Dan zou ik zeggen succes en vooral veel plezier!

Dus kort samen gevat:

Neem de kunstvakken net zo serieus als rekenen of taal. Geen tijd voor kunst in de klas? Kijk dan nog even naar de filmpjes van Mark Mieras en Erik Scherder en schrap die taal of rekenles.

Kijk kritisch naar wat je binnenhaalt aan professionele kunstaanbieders. Zorg ervoor dat dit echt een meerwaarde heeft en kwalitatief goed is.

Laat de kinderen professionele kunst en elkaars kunst beschouwen en een mening vormen. Maak van jouw klas kritische kijkers!

Werk met jouw klas naar een doel en combineer verschillende vakken. Dan maakt het nog leuker, interessanter en betekenisvoller.

Mocht je nog vragen hebben, laat gerust een reactie achter. Misschien kunnen we je verder helpen.
En vergeet vooral niet om vandaag nog met cultuureducatie aan de slag te gaan 🙂